Encaustiek

Encaustiek, een oude schildertechniek die dateert uit de klassieke oudheid, is een vorm van kunst waarbij verwarmd bijenwas wordt gemengd met gekleurde pigmenten en vervolgens op een oppervlak, meestal hout, wordt aangebracht. De term “encaustiek” komt van het Griekse woord “enkaustikos,” wat “om te branden” betekent, wat de verwarmde aard van deze techniek benadrukt. Hoewel encaustiek zijn oorsprong heeft in de antieke wereld, heeft het in de loop der eeuwen een heropleving gekend en blijft het een fascinerende en veelzijdige techniek die door moderne kunstenaars wordt gewaardeerd. In dit uitgebreide artikel zullen we de geschiedenis, materialen, technieken, processen, toepassingen en de blijvende invloed van encaustiek verkennen.

Geschiedenis van encaustiek

Encaustiek heeft een rijke en gevarieerde geschiedenis die duizenden jaren beslaat, van de oude Grieken en Romeinen tot de Byzantijnse iconen en de moderne heropleving in de 20e en 21e eeuw.

Oude beschavingen

• Oude Grieken: De vroegste bekende voorbeelden van encaustiek komen uit de Griekse beschaving rond de 5e eeuw v.Chr. De Grieken gebruikten deze techniek vooral voor het versieren van scheepsrompen, beelden en muren. Een van de meest bekende toepassingen was in de “verbrandde” of “gebrande” schilderkunst, waarbij pigmenten met hete was werden gemengd en vervolgens op marmeren of houten oppervlakken werden aangebracht.
• Romeinen: De Romeinen namen de encaustiek techniek over van de Grieken en pasten deze toe op portretten, vooral de beroemde Fayum portretten uit Egypte, die dateren uit de Romeinse periode (1e tot 3e eeuw n.Chr.). Deze portretten werden op houten panelen geschilderd en dienden als grafportretten.

 

Byzantijnse tijd

• Iconen: Tijdens de Byzantijnse periode werd encaustiek gebruikt om religieuze iconen te creëren. Deze iconen, vaak geschilderd op houten panelen, waren rijk aan kleur en detail en hadden een duurzame, glanzende afwerking dankzij de was. Ze werden vereerd in kerken en kloosters en speelden een belangrijke rol in de orthodoxe christelijke traditie.

Heropleving in de moderne tijd

• 20e Eeuw: In de 20e eeuw beleefde encaustiek een heropleving, mede dankzij de experimentele geest van de modernistische kunstenaars. Jasper Johns, een vooraanstaande Amerikaanse kunstenaar, gebruikte encaustiek om zijn iconische werken zoals “Flag” en “Map” te creëren. Zijn gebruik van deze techniek inspireerde vele andere kunstenaars om met encaustiek te experimenteren.
• Hedendaagse kunst: Vandaag de dag blijft encaustiek een populaire techniek onder hedendaagse kunstenaars die de unieke textuur en diepte waarderen die deze techniek biedt.

Materialen en gereedschappen

De materialen en gereedschappen die bij encaustiek worden gebruikt, zijn essentieel voor het succes van de techniek. Hier volgt een overzicht van de belangrijkste benodigdheden.

Basis materialen

• Bijenwas: De primaire component van encaustiek, bijenwas, wordt gesmolten en gemengd met pigmenten. Bijenwas heeft een laag smeltpunt, wat het ideaal maakt voor deze techniek.
• Damarhars: Deze natuurlijke hars wordt vaak toegevoegd aan de bijenwas om de duurzaamheid en glans van de afgewerkte verf te verhogen.
• Pigmenten: Droge pigmenten of olieverf worden gemengd met de gesmolten bijenwas om kleuren te creëren. Het is belangrijk om pigmenten te gebruiken die bestand zijn tegen hoge temperaturen.

Gereedschappen

• Encaustiek verwarmer: Een elektrisch apparaat of een verwarmingsplaat die de bijenwas en pigmenten op een constante temperatuur houdt.
• Penselen: Kwasten van natuurlijke vezels zijn het beste omdat ze bestand zijn tegen hoge temperaturen. Penselen worden gebruikt om de gesmolten was op het oppervlak aan te brengen.
• Metalen gereedschappen: Diverse metalen gereedschappen zoals spatels, messen en naalden worden gebruikt om de was te manipuleren en texturen te creëren.
• Warmtebron: Een warmtebron zoals een föhn, verfstripper of verwarmingspistool wordt gebruikt om de was tussen de lagen te smelten en te versmelten.

Ondergrond

• Houten panelen: Hout is de meest gebruikte ondergrond voor encaustiek omdat het bestand is tegen warmte en een stabiele basis biedt. Andere mogelijke ondergronden zijn canvas en papier, hoewel deze minder vaak worden gebruikt vanwege hun kwetsbaarheid.

 

Technieken en processen

Encaustiek is een veelzijdige techniek die een breed scala aan artistieke expressies mogelijk maakt. Hier volgt een gedetailleerde beschrijving van enkele van de meest voorkomende technieken en processen.

Voorbereiding van de ondergrond

• Priming: Het houten paneel moet worden geprimed met een grondlaag om een glad oppervlak te creëren en te voorkomen dat de was in het hout trekt.
• Verwarmingsmethode: Het is belangrijk om de bijenwas en de ondergrond op de juiste temperatuur te houden om een gelijkmatige toepassing van de was te garanderen.

Aanbrengen van was en pigmenten

1. Smelten van de Was: Bijenwas wordt gesmolten op een verwarmingsplaat en gemengd met pigmenten tot de gewenste kleur is bereikt.
2. Aanbrengen van de was: Met een penseel wordt de gesmolten was op het paneel aangebracht. Dit kan in lagen worden opgebouwd om diepte en textuur te creëren.
3. Fuseren van de lagen: Elke laag was moet worden gefuseerd (versmolten) met de onderliggende lagen door het gebruik van een warmtebron. Dit zorgt ervoor dat de lagen aan elkaar hechten en een duurzaam oppervlak vormen.
4. Bewerken van de was: Terwijl de was nog warm is, kunnen verschillende metalen gereedschappen worden gebruikt om texturen en patronen te creëren. Dit kan worden gedaan door te krassen, te snijden of te drukken.

Experimentatie en innovatie

• Insluiting van materialen: Kunstenaars kunnen andere materialen zoals papier, stof, metaal of organische elementen insluiten in de was om interessante texturen en effecten te creëren.
• Kleuren overgangen: Door verschillende kleuren was in elkaar over te laten vloeien, kunnen zachte kleurverlopen en gemengde effecten worden bereikt.
• Oppervlakte behandelingen: Nadat de was is afgekoeld, kunnen de oppervlakken worden gepolijst voor een glanzende afwerking of mat worden gelaten voor een meer gedempte uitstraling.

Toepassingen en experimentatie

Encaustiek biedt kunstenaars een breed scala aan mogelijkheden voor expressie en experimentatie. Hier zijn enkele van de toepassingen en experimenten die vaak worden verkend.

Schilderijen en wandpanelen

• Abstracte Kunst: Encaustiek is bijzonder geschikt voor abstracte kunst vanwege de mogelijkheden om textuur en diepte te creëren.
• Realistische Schilderijen: Hoewel minder gebruikelijk, kunnen realistische schilderijen ook met encaustiek worden gemaakt door gebruik te maken van fijne penselen en gedetailleerde technieken.

Mixed media en collage

• Insluiting van Objecten: Kleine objecten zoals bladeren, papier en textiel kunnen in de was worden opgenomen, waardoor een mixed media effect ontstaat.
• Combinatie met Andere Media: Encaustiek kan worden gecombineerd met andere media zoals olieverf, inkt of aquarel om complexe en gelaagde werken te creëren.

Sculptuur en installatiekunst

• 3D Werken: Door was op driedimensionale objecten aan te brengen, kunnen sculpturale werken worden gemaakt die de grens tussen schilderkunst en beeldhouwkunst vervagen.
• Installaties: Grote encaustiek panelen kunnen worden gebruikt in installatiekunst om een immersieve ervaring te creëren.

Invloed en erfenis

Encaustiek heeft een blijvende invloed gehad op de kunstwereld, zowel historisch als in de moderne tijd. De techniek heeft bijgedragen aan de ontwikkeling van verschillende kunststromingen en blijft een geliefde methode onder hedendaagse kunstenaars.

Historische invloed

• Klassieke Oudheid: Encaustiek was een prominente techniek in de klassieke oudheid en droeg bij aan de verfijning van de schilderkunst in die periode.
• Byzantijnse Kunst: De techniek speelde een cruciale rol in de ontwikkeling van de Byzantijnse iconografie en de religieuze kunst.

Moderne kunst

• Jasper Johns: De heropleving van encaustiek in de 20e eeuw is grotendeels te danken aan kunstenaars zoals Jasper Johns, die de techniek populariseerde en inspireerde tot verdere experimentatie.
• Hedendaagse kunstenaars: Vandaag de dag blijft encaustiek een populaire keuze onder hedendaagse kunstenaars die op zoek zijn naar een unieke en veelzijdige medium.

Educatieve waarde

• Kunstonderwijs: Encaustiek wordt vaak onderwezen in kunstopleidingen vanwege de combinatie van traditionele ambachtelijke technieken en moderne artistieke expressie.
• Workshops en gemeenschapsprojecten: Encaustiek workshops zijn populair vanwege de hands-on aard van de techniek en de directe resultaten die deelnemers kunnen zien.

Encaustiek is een fascinerende en veelzijdige kunstvorm met een rijke geschiedenis en een breed scala aan toepassingen. Van de oude Griekse en Romeinse kunstenaars tot moderne meesters zoals Jasper Johns, de techniek heeft de tand des tijds doorstaan en blijft een bron van inspiratie en innovatie. Door het unieke gebruik van verwarmde bijenwas en pigmenten kunnen kunstenaars werken creëren met diepe texturen, rijke kleuren en een bijna sculpturale kwaliteit. Of het nu gaat om schilderijen, mixed media werken of sculpturen, encaustiek biedt een schat aan mogelijkheden voor artistieke expressie en experimentatie.