Tempera, ook bekend als eitempera, is een schildertechniek die zijn oorsprong vindt in de oude beschavingen van Egypte, Griekenland en Rome. Deze techniek, die voornamelijk gebruik maakt van eidooier als bindmiddel, biedt een unieke combinatie van helderheid, duurzaamheid en verfijnde details. In dit artikel zullen we de geschiedenis, materialen, technieken en moderne toepassingen van tempera schilderen verkennen, evenals enkele tips voor kunstenaars die deze traditionele methode willen ontdekken of perfectioneren.
Geschiedenis van tempera
Tempera is een van de oudste schildertechnieken die bekend is. Voor de uitvinding van olieverf was het de dominante methode voor paneelschilderijen in de westerse kunst. De techniek bereikte zijn hoogtepunt in de middeleeuwen en de vroege renaissance, met meesterwerken van kunstenaars zoals Giotto, Fra Angelico en Botticelli. De opkomst van olieverf in de 15e eeuw verdrong echter tempera als de belangrijkste schildertechniek, hoewel het nooit volledig verdween.
Materialen voor tempera
De basiscomponenten van tempera verf zijn eenvoudig: pigmenten, een bindmiddel (meestal eidooier) en water. Hier is een overzicht van de benodigde materialen:
- pigmenten: Deze zijn verkrijgbaar in poedervorm en moeten fijn gemalen zijn voor gebruik in tempera. Traditionele pigmenten zijn natuurlijke mineralen en aarde, maar moderne synthetische pigmenten kunnen ook worden gebruikt.
- eidooier: Het bindmiddel in tempera is de eidooier van een kippenei. De dooier wordt gescheiden van het eiwit en voorzichtig doorboord om de vloeistof eruit te halen, die vervolgens wordt gemengd met pigmenten.
- water: Dit wordt toegevoegd om de verf op de gewenste consistentie te brengen. Gedistilleerd water is het beste om onzuiverheden te vermijden.
- paneel: Tempera hecht zich het beste aan een stijve ondergrond, zoals een houten paneel dat is behandeld met gesso (een mengsel van krijt en lijm).
Technieken voor tempera schilderen
Tempera schilderen vereist een andere aanpak dan olieverf of acryl. Hier zijn enkele fundamentele technieken en stappen voor het werken met tempera:
- ondergrond voorbereiden: Begin met het voorbereiden van het paneel. Breng meerdere lagen gesso aan om een gladde, absorberende ondergrond te creëren. Elke laag moet drogen en licht worden geschuurd voordat de volgende wordt aangebracht.
- verf mengen: Meng de pigmenten met eidooier en een beetje water. De verhouding is meestal één deel eidooier op één deel pigment, maar dit kan variëren afhankelijk van de gewenste dikte en dekking van de verf.
- laag over laag: Tempera verf droogt snel, waardoor het mogelijk is om meerdere dunne lagen over elkaar aan te brengen. Deze gelaagdheidstechniek creëert diepte en helderheid in het schilderij.
- hatchen en kruishatchen: Omdat tempera transparant is, wordt vaak gebruik gemaakt van hatchen (parallelle lijnen) en kruishatchen (kruisende lijnen) om schaduwen en texturen op te bouwen.
- detailwerk: De fijne punt van penseelstreken in tempera maakt het mogelijk om zeer gedetailleerde en precieze lijnen te schilderen. Dit is een van de kenmerken die tempera zo geschikt maakt voor iconen en miniaturen.
Moderne toepassingen van tempera
Hoewel tempera minder vaak wordt gebruikt dan olieverf en acryl, blijft het een waardevolle techniek voor hedendaagse kunstenaars. De helderheid en duurzaamheid van tempera maken het bijzonder geschikt voor portretten, iconen en gedetailleerd werk. Hier zijn enkele moderne toepassingen:
- iconenschilderijen: Deze religieuze kunstvorm maakt nog steeds uitgebreid gebruik van tempera vanwege de heldere kleuren en de langdurige kwaliteit van de verf.
- portretten: Kunstenaars gebruiken tempera om portretten te schilderen, waarbij de fijne details en de lichtechte pigmenten worden gewaardeerd.
- fijne details en miniaturen: De verfijnde controle die tempera biedt, maakt het ideaal voor miniatuurschilderijen en werk dat gedetailleerd en nauwkeurig moet zijn.
- experimentele kunst: Sommige moderne kunstenaars experimenteren met tempera door het te combineren met andere media zoals gouache, aquarel of zelfs digitale technieken.
Tips voor kunstenaars
- oefen met pigmenten: Leer de eigenschappen van verschillende pigmenten kennen en hoe ze reageren met eidooier. Sommige pigmenten hebben meer bindmiddel nodig dan andere.
- bereid je voor op gelaagdheid: Tempera vereist geduld vanwege de noodzaak om meerdere dunne lagen aan te brengen. Plan je schilderij dienovereenkomstig en wees bereid om tijd te besteden aan elke laag.
- gebruik fijne penselen: Kies penselen die geschikt zijn voor gedetailleerd werk. Kolinsky marterharen penselen zijn ideaal vanwege hun fijnheid en duurzaamheid.
- onderhoud je gereedschap: Reinig je penselen en mengkommen onmiddellijk na gebruik om te voorkomen dat de verf opdroogt en je gereedschap beschadigt.
- experimenteer met ondergronden: Hoewel hout de traditionele ondergrond is, kun je ook experimenteren met papier, canvas of andere materialen die geschikt zijn voor tempera.
Duurzaamheid en conservering
Een van de belangrijkste voordelen van tempera is de duurzaamheid. Schilderijen die met deze techniek zijn gemaakt, kunnen eeuwen meegaan zonder te vervagen of te barsten. Dit maakt tempera een uitstekende keuze voor werken die bedoeld zijn om lang mee te gaan. Om de levensduur van je tempera schilderijen te verlengen, houd rekening met de volgende conserveringstips:
- bescherm tegen vocht: Bewaar tempera schilderijen op een droge plaats om schimmel en vochtbeschadiging te voorkomen.
- vermijd directe zon: Hoewel tempera lichtvast is, kan langdurige blootstelling aan direct zonlicht de kleuren na verloop van tijd doen verbleken.
- regelmatige reiniging: Houd je schilderijen schoon door ze regelmatig af te stoffen met een zachte doek. Vermijd het gebruik van water of reinigingsmiddelen die de verf kunnen beschadigen.
Tempera schilderen is een tijdloze techniek die zowel klassieke als moderne kunstenaars aanspreekt vanwege de helderheid, duurzaamheid en verfijning die het biedt. Of je nu een beginner bent die de basisprincipes wil leren of een ervaren kunstenaar die op zoek is naar nieuwe uitdagingen, tempera biedt een rijk scala aan mogelijkheden om je artistieke visie tot leven te brengen.
Door te investeren in hoogwaardige materialen, geduldig te oefenen met de technieken en aandacht te besteden aan conservering, kun je met tempera verbluffende en blijvende kunstwerken creëren. Experimenteer met verschillende pigmenten, ondergronden en combinaties van technieken om je unieke stijl te ontwikkelen en de volle potentie van deze eeuwenoude schildermethode te benutten.